Sıkça Kullanılan Tekstil Terimleri

Merserizasyon veya germe işleminin ne anlama geldiğini hiç merak ettiniz mi? Bu yazımızda sıkça karşımıza çıkan tekstil terimlerini açıklayacağız.

Bu tanımlara ezberlemek için uğraşmayın, yazımızı yer imlerin ekleyin böylece ihtiyaç duyduğunuzda açıp bakabilirsiniz:)

Temel tekstil terimlerinin tanımlarına geçmeden önce tekstil sanayi hakkında daha geniş bilgiye erişmek isterseniz aşağıdaki makalemize göz atabilirsiniz;

 

Tekstil Terimleri Sözlüğü

A

Aba:Eskiden potur, hırka gibi giyecek yapımında kullanılan, yünden, yün dövülerek yapılan kaba, kalın bir tür kumaş.

Amigurumi:Örgü tığı ile ve sık iğne tekniği kullanılarak çeşitli oyuncaklar yapma sanatı.

Argaç:Dokuma tezgâhında mekikle enine, birbirine koşut atılan iplik.

Armür:Kumaş deseninin tekrarlanan en küçük parçası demektir.

Abraj:Kumaş üzerinde bulunan lekeli ve bozuk görüntü oluşturan kısımlara denir.

Aplike:Düz ya da desenli, işlemeli bir kumaştan kesilmiş motiflerin bir başka kumaş üzerine uygulanmış, işlenmiş durumu.

Apre: Daha sonra göreceği işlemlere hazırlamak üzere kumaşın ya da derinin temizlenmesi, düzeltilmesi, parlatılması gibi teknik işlemler.

Astar: Giysiyi, ayakkabı, çanta, perde gibi şeyleri daha dayanıklı kılmak için kumaşın ya da derinin iç yanına geçirilen kumaş ya da deriden, ince kat.

Astragan:Ana karnından alınmış ya da birkaç günlük karakul kuzusunun kara ya da gri renkte, kıvırcık ve parlak postu.

Atkı:Genellikle soğuğa karşı sırta, omuza, başa alınan ya da boyna sarılan örtü

B

Bambu Elyafı:Bambu karışımının hamurundan elde edilen, rejenere selülozik bir elyaftır.

Basma:Üzerinde renkli biçimler (motifler) basılmış pamuklu kumaş.

Bez Ayağı: Bez ayağı her türlü pamuklu, yünlü ve sentetik kumaşın üretiminde kullanılan bir malzemedir.

Boncuklama: Aşınma veya kumaş yüzeyinin sürekli sürtünmesi veya sürtünmesi sonucunda kumaş yüzeyinde görünen birbirine dolanmış bir lif yumağı.

Battal: Büyük boy tekstil terimleri için kullanılan terim.

Boyutlandırma: Çözgü iplikleri, dokumadan önce bir haşıl bileşiği veya nişasta karışımı ile kaplanır. Bunun nedeni, ipliği dokumanın zorlanmasına dayanacak şekilde daha pürüzsüz ve daha güçlü hale getirmektir. Ayrıca kumaş ağırlığını artırabilir.

C-Ç

Cırtcırt: Elbise, ayakkabı kenarlarını ve başka birçok şeyi bitişik tutmaya yarayan, bir tarafta minik esnek kancalar ve öbür tarafta da sayısız minik ve esnek halkacıklardan oluşan düzenektir.

Conta:Ek için kullanılan parça

Çıkrık(Dokuma): Çıkrıklar, kuyulardan su çekmek, tekstil fabrikalarında tezgâhlarda ve eskiden yün eğirmek amacı için sıklıkla kullanılan basit makinelerdir. Çıkrık sayesinde yünden ip de elde edilmesi mümkündür.

Çekme Testi:Bir numunenin kopana dek tek eksende çekme kuvvetlerine maruz bırakıldığı temel bir malzeme bilimi testidir.

Çıma:Giyim eşyasında kenar kısmının 1 mm. üzerinden yapılan dikiş olarak adlandırılmaktadır.

Çıtçıt:Kumaşın ya da üzerine dikilmiş bulundukları şeyin iki kenarını üst üste getirerek birleştirmeye yarayan, birbirinin içine girerek kapanan, iki parçadan oluşan tutturmalık.
Çile:Saf ipeğin önce güneşte kurutulup sonra kaynatılarak sağlam bir sicim haline getirilmesiyle elde edilir.

Çekme (Pamuk): Çözgü ve atkı genellikle farklı oranlarda küçülür. Ortalama bir pamuklu ürün, yüksek sıcaklıkta yıkandıktan sonra %6-8 çeker. 30/40ºC’de daha düşük yıkama daha az çekme sağlar

D

Denim:Kot veya denim, pamuk ipliğinden dokunan veya çoğunluğu pamuktan oluşan, dimi örgüsüne sahip bir tür kumaştır.

Dekatür:Yünlü mamullerin terbiye dairesinde gördüğü en son işlemlerden birisidir. Dekatürde amaç kumaşı dikime hazır bir duruma getirmektir.

Denye:Özellikle filament ipliklerde kullanılan ağırlık (direkt) iplik numaralandırma sistemidir.

Dispers Boya: Triasetat, naylon, polyester ve diğer sentetik elyaflar gibi termoplastik elyafları boyamak için kullanılabilen küçük polar boya molekülleridir.

Drape: Kumaşın yapısına ve dokusuna bağlı olarak yapılan pililerin vücudu sararak dökülmesi anlamına gelmektedir.

Drill: Gömlek ve şilte yüzü yapılan bir pamuklu kumaş.

Devore:Geneli şeffaf olacak şekilde olan ve desen yönlü kadife tarzı dokumalı, (nakış işine benzer ama baskı nakıştaki boşluk alanların olmayan) kumaş türü cinsidir.

Dokusuz Yüzey:Dokuma ve örme kumaşların dışında çeşitli mekanik kimyasal ve ısısal (termik) yöntemlerle elde edilen kumaşlara dokusuz yüzey denir.

Dolak:Bacağın ayak bileğinden dize kadar olan bölümüne dolanarak sarılan ensiz, uzun yünlü kumaş ya da deri parçasıdır.

E

Ekose: Tartan çoklu renklerde çapraz, yatay ve dikey şeritlerden oluşan desenli bir elbisedir.

Elastömer:Yüksek uzama kabiliyetine sahip lif çeşitleri elastomer (elastan) lifleri kimyasal yapılarından dolayı kopmadan çok yüksek uzama gösterebilen ve kopma noktasına kadarki uzamalarda tamamen ve çabuk eski haline dönebilen liflerdir.

Empirme:Değişik renklerde serigrafi boyaları kullanılarak kumaş üzerine zemin ve çeşitli desenler basma işlemidir.

F

Farba: Giysi etrafına geçirilmiş süse denir.

Fikse: Isı altında tekstilin gergilerinin azaltılması işlemidir

Filmdruck: Film druck baskı işlemi, belirli aralıklarla duran bir işlemdir. Kesiksiz değildir, yarı kesikli bir işlemdir.

Fason: Gerçek üretici firmadan anlaşma üzerine toplu ürün sipariş ederek, ürünleri gerçek üretici adına değil de sipariş veren firmanın adına markalama işidir.

Feretiko: Hint keneviri (kendir) ipinden el tezgâhında dokunan bir kumaş türüdür.

Fisto: Elde veya makinede işlenmiş süslü şerit anlamına gelir.

G

Garnitür:İçi dolu metal silindirlerin oyulması ile hazırlanan desenlerle yapılan baskı

Gaze:Yakma ya da yalazlama (Alm. Sengen, Fr. flambage, gazage, İng. gassing; singeing), iplik ya da kumaş formundaki tekstil malzemelerinin üzerindeki havları uzaklaştırmak için yapılan bir ön terbiye işlemidir.

Gradasyon: Giysi kalıplarında ölçülere uygun olarak ana bedenden diğer bedenlerin elde edilmesine denir.

Grej:Ham ipliğe verilen ad

Gri:Bitmemiş bir kumaşı veya tezgah durumunu tanımlayan terim. Pamuk doğal olarak beyaz değil krem rengidir.

Gsm: Metrekare başına gram.

Germe: Bir kumaş, kumaşı düzleştirmek için ramöz adı verilen bir makineden geçirilir, çünkü ağartma işleminden sonra kumaş kırışır ve kırışır. Bu aynı zamanda kumaşın bitmiş genişliğini gerginlikle kontrol eder.

H

Haşıllama:Çözgü ipliklerini dokuma sırasında oluşacak yıpratıcı kuvvetlerden korumak için ipliklerin haşıl maddesinden geçirilerek görünmez bir tabaka oluşturması, kayganlaştırılması ve güçlendirilmesidir.

Haslık: Bir tekstil ürününün kullanım sırasında maruz kalacağı dış etkenlere karşı renk dayanıklılık seviyesidir.

Hav: Kumaşların yüzeyindeki ince tüy.

Havya:  Lehimleme işleminde kullanılan bir el aletidir

Ht:Haspel kumaş boyama makineleri çektirme yöntemi ile kesikli (diskontinü) olarak çalışan, yüksek sıcaklık (140 °C) ve basınç (4-5 bar) altında açık en veya halat şeklinde örme ve dokuma kumaş boyayan makinelerdir.

I-İ

İki İplik:İki iplik kumaşı, arka kısmında, ön yüzüne göre daha kalın ipliklerin kullanıldığı bir kumaş türüdür.

İnterlok: adece çift plakalı yuvarlak örme makinelerinde, silindir ve kapak iğnelerinin birbirlerine dik ve karşılıklı bir şekilde yerleştirilmeleriyle elde edilen çift katlı örme kumaş çeşididir.

Istar:Istar tezgahı, göçebe kültüründe geliştirilen, taşınması, kurulması kolay ve pratik, dikey çözgü sistemli dokuma tezgahıdır

İplik Katlama: Tekstil zanaatlarında katlama kuvvetli ve dengeli bir iplik yaratma işlemidir. Bu işlem iki veya daha fazla iplik alınarak birlikte bükülmesi suretiyle yapılır. İplikler birlikte ters yöne doğru bükülürler.

İplik Numaralandırma Sistemi: Tekstil ipliklerinin tanımlanması için kullanılan, belirli uzunluğun ağırlığı biçimindeki sınıflandırma ölçütü.

İplik Sayısı: İplikler genellikle 16’lar 18’ler 20’ler 24’ler 30’lar 40’lar 60’lar kullanılarak derecelendirilir. Sayı ne kadar yüksek olursa iplik o kadar ince olur. Bireysel iplikler birlikte bükülebilir. Eğirmede birlikte bükülen iki daha ince iplik, bir kalın ipliğe göre daha güçlüdür. Buna ‘iki katlı iplikler’ denir.

J

Jakarlı: Bir dokuma tezgahına jakar eki kullanılarak üretilen dokuma kumaşlar. Bu, daha karmaşık tasarımlar elde etmek için çözgü ipliklerinin bireysel kontrolünü sağlar.

K

Kapok: Kapok lifi (Alm. Bombaxwolle, Kapok, Fr. kapok, İng. java cotton; kapok fiber), genellikle can yeleklerinde, ısı ve ses yalıtımında, yatak ve yastıklarda dolgu olarak kullanılan Bombaceae ailesinden Ceiba pentandra bitkisinin kapsüllerinden elde edilen, tek hücreli, parlak, ipeğimsi görünüşte, hafif liflerdir.

Keçe:Sıkıştırılmış tekstil liflerinden oluşan keçeli bir kumaş türüdür.

Kevlar:Kevlar kumaş, çok hafif karbon kökenli çok sağlam liflerden oluşan bir malzemedir.

Kırkyama: Giysi, aksesuar ya da ev tekstili ürünleri yapımı amacıyla atık veya atık olmayan kumaş parçalarını çeşitli tekniklerle birleştirme yöntemidir.

Koko Elyafı: Hindistancevizi meyvesinin üstünü örten lifli tabakadan elde dilen bir elyaf türü.

Karışım: Birden fazla elyaftan veya iki farklı ipliğin birlikte bükülmesinden oluşan bir ipliğe veya kumaşlarda kullanılan terimdir. Tekstil üretiminde en yaygın karışımlı iplikler pamuk/polyesterdir.

L

Lif:Genel olarak, her tür maddeyi oluşturan çok ince ve uzun parça, hayvan, bitki, mineral gibi doğal maddelerden elde edilen ince iplikçik.

Lurex:Parlak iplikler sınıfında olup, parlak görünümlü liflerinin kullanımıyla parlak efekt iplikleri elde edilir.

Lycra:Yüksek uzama yeteneğine sahip lif çeşitleri elastomer (elastik) lif olarak sınıflandırılır.

M-N

Maksimum Flotte Aplikasyonu: Maksimum flotte aplikasyonu veya adisyon flotte aplikasyonu teknikleri, Flexnip, Raco-yet, Optimax, Super-Sat, Dip-Sat gibi yeni çıkan aplikasyon teknikleridir. Bu aplikasyon teknikleri ile kumaşına göre % 100 – 180 gibi oranlarda flotte aldırarak çalışma yapmak mümkündür.

Muslin: Muslin son derece ince ve gevşek dokunmuş bir pamuklu kumaştır.

Melanj:Ham maddenin doku ve yumuşak olan belirli karışımdan sonra elde edilen iplik.

Merserize:Kimyasal bir yolla parlaklık verilmiş pamuk ipliği.

Mısır Pamuğu: Giza pamuğu ya da Mısır pamuğu (Alm. Gizeh-Baumwolle, Fr. coton de Gizeh, İng. giza cotton), Mısır’da üretilen orta-uzun, uzun ve ekstra uzun lifli bir pamuk çeşididir.

Merserizasyon: Bir ipliğin veya kumaşın kumaş yüzeyindeki parlaklığını ve renk tutmasını ve dayanıklılığını arttırmak için işlenmesi sürecini tarif etmek için kullanılır. Kumaş sodyum hidroksite daldırılır ve ardından asitte nötralize edilir. Bu, elyafın kalıcı olarak şişmesine ve mukavemetinin %25’e kadar artmasına neden olur.

Tekstilde merserizasyon işlemi için detaylı blog yazımızı inceleyin:

https://parmakina.com/tekstil-merserizasyonu/

Nakış:Genellikle kumaş üzerine, renkli iplikler ya da sırma kullanarak elle ya da makineyle yapılan işleme.

O-Ö

Orlon:  Görünüşü yüne benzeyen ısıyı çok iyi yalıtan sentetik elyaf. Akrilonitrilin (CH2=CH-CN) polimerizasyonu ile elde edilen akrilik elyafın ticari ismi.

Overlok: Kenar, kıvırma veya dikiş için bir veya iki parça kumaşın kenarına dikilen bir dikiş türüdür.

P-R

Polyester: Kömür, hava, su ve petrolden elde edilen üretilmiş bir elyaf. Polyester lifler, asit ve alkol arasındaki kimyasal reaksiyondan oluşur.

Pastal:Üzerine kesim yerleşim planının konduğu, tek katlı veya çift katlı olarak serilmiş birden fazla kumaş katlarından oluşmuş kumaş tabakası.

Pat: Tekstil ve konfeksiyonda kullanılan bir terim olan pat, ilave edilen pay, kumaş anlamına gelmektedir. Ya da üst üste binen kumaş paydır.

Penye: Pamuk iplikleri sayesinde üretilen penye kumaşlar oldukça kaliteli kumaşlardır.

Pigment:Boya, tekstil, kozmetik, yiyecek gibi maddelerin renklendirilmesinde kullanılan bileşiklerdir.

Plotter: Bilgisayarda yaratılan çizim ve grafikleri basmada kullanılan çıktı aygıtıdır.

Pnömatik:Sıkıştırılmış hava içerisindeki enerjinin açığa çıkarılması ve kullanılması sistemine Pnömatik Sistem adı verilmektedir.

Polikoton: Polyester ve Pamuk Karışımı

Reçine: Ütülemeyen / bakımı kolay özellikler vermek için bir kumaşa uygulanan sentetik bir kimyasal bileşik.

S-Ş

Sarong:Banyo çıkışında odanıza giyinmeye geçtiğinizde vücuda sarılabilecek kullanışlı bir kumaştır.

Saten: Parlak ve kaygan bir kumaş türü

Seçim veya Atkı:Kenarlar arasında çapraz olarak uzanan bir dolgu ipliği.

Sık Dokunmuş Bez: Pürüzsüz, sağlam, orta ağırlıkta ve ince sık dokuma kumaş. Genellikle inç kare başına en az 180 iplikten oluşan pamuktan yapılır.

Saten Dokuma: Temel bir dokuma ancak iplikler pürüzsüz, biraz parlak bir yüzey oluşturacak şekilde birbirine geçirilir.

Sanforlama: Kumaşın sıcak buharla dolu tamburlu bir makineden geçtiği bir işlemdir. Bu işlem, kumaşın çekmesini kontrol etmek için yapılır.

Şile Bezi:El tezgahlarında, pamuk ipliğinden dokunan, tamamen Şile’ye özgü bir bezdir.

Şam: Şam kumaş diğer adı ile damasko; ilk olarak Şam’da dokunduğu için haliyle bu isimle anılır. Her iki yüzü de kullanılabilen, ipek ya da yün ve keten karışımı döşemelik ve perdelik kumaştır. Osmanlı’da da ipek ve keten karışımıyla dokunmuş ve adına şam kumaşı veya dimışkı de denmiştir.

T

Tafta:Atkısıyla örgüsü farklı renklerde olan, bu yüzden içindeki hareket ettikçe yanar döner etkisi veren, ipekli sert kumaş.

Tente Kumaşı: Pencereler, kapılar, teraslar, pergolalar için tentelerin üzerine, güneş ve yağmuru geçirmemesi için kullanılan materyallerdir.

Teyel:İki ya da daha fazla kumaş üzerine yapılan geçici birleştirme işlemi

Tiftik:Ankara keçisinin uzun, parlak ve yumuşak kıllarından elde edilen doğal elyaf türü.

Tela:Kıyafetlere istenilen sertliği ve düzgün görünümü sağlayan kumaşa kalite kazandıran farklı yöntemler kullanarak iki kumaşı birbirine yapıştıran ara katmandır.

Tuşe:Kumaşlara veya elbiselere dokunduğumuzda bize verdiği hissi anlatmak için kullanılır.

Tezgah: Makinenin randımanlı çalışabilmesi için kumaşı meydana getiren parçaların üzerinde toplandığı kısımdır

Tüp:Örgü makinesinden çıkan kumaşın ilk halidir

Taraklama:Tarak makinesinde kesikli lifleri açma, temizleme ve paralelleştirme işlemine deni

V

Vaketa:Bitkisel sepilenmiş sığır derilerinin et veya sırça yüzeyine boyarmadde veya pigment içermeyen bitim işleminin uygulanmasıyla elde edilen, doğal renkli ayakkabı yüzlük derisine denir.

Varyant:Tasarımı ve renk ayrımı yapılan desenin farklı renkler kullanılarak oluşturulan yeni versiyonlarıdır.

Viskon:kayın ağacından elde edilen bir tür tekstil hammaddesi. Bitkisel kaynaklı, yani doğal bir ürün.

Vakumlu Aplikasyon: Vakumla aplikasyon tekniği, emdirme yöntemine göre çalışmanın bir benzeridir

Y

Yün:Bazı memelilerden elde edilen hayvansal kıl kökenli doğal bir elyaf türü.

W

Warp: Çözgü, dokuma kumaş üzerinde yukarıdan aşağıya uzanan temel ipliği oluşturma işlemidir.

 

Tekstil terimleri sözlüğümüzü incelediğiniz için teşekkür ederiz. Yeni eklenen terimleri kaçırmamak ve tekstil endüstrisinde gerçekleşen son yenilikleri kaçırmamak için blog sayfamızı ve yazımızı tekrar ziyaret etmeyi unutmayın.

Tekstil Terimleri Sözlüğü Kaynaklar:

wikipedia 

oxford sözlük